Woonwinkelclusters in de veranderende stad

Veel gemeenten staan voor een grote woningbouwopgave, maar de beschikbare ruimte daarvoor in het stedelijk gebied is schaars. Daarom wordt vaker naar stedelijke (rand)zones gekeken waar je ook veel grote woonwinkels en doe-het-zelfzaken vindt. INretail constateert dat het belang van woonwinkelclusters onderbelicht dreigt te raken in deze verstedelijkingsopgave. Daarom is samen met bureau DTNP het rapport ‘Woonwinkelclusters in de veranderende stad’ opgesteld. Het onderstreept het maatschappelijk en economisch belang van deze clusters. 

Met de inzichten uit het rapport kunnen lokale bestuurders en ambtenaren deze gebieden een passende positie geven in hun omgevings- en gebiedsvisies. Het is ook een handreiking aan gemeenten om op een afgewogen manier met de intensivering van deze belangrijke plekken aan de slag te gaan.  

Woonwinkelclusters vervullen behoefte
Locaties met een clustering van grote woonwinkels zagen de leegstand dalen van 9% in 2014 naar 4% nu, toont het rapport. Het aanbod aan woonwinkels op de clusters is toegenomen; winkels zitten minder verspreid. Deze winkelclusters vervullen een duidelijke consumentenbehoefte. Woonwinkelclusters zijn belangrijk voor de lokale werkgelegenheid en het voorzieningenniveau. De spreiding van kleine en grotere clusters zorgt ervoor dat die voorzieningen voor iedereen (ook niet-autobezitters) beschikbaar zijn en voorkomt onnodige vervoersbewegingen naar de buurgemeenten. Dit sluit aan bij een visie op duurzame mobiliteit.

Belangrijke rol in het winkellandschap
Fysieke woonwinkelclusters blijven nu en in de toekomst relevant. Weliswaar nemen de online bestedingen en -mogelijkheden toe en groeit de tweedehandsmarkt, maar daar staat een groei van het aantal huishoudens en de woningmarkt tegenover. Kleinere woonwinkelformules die zich laten omschrijven als ‘citystore’-concept hebben hun bestaansrecht in de echt grote binnensteden als aanvulling, maar zijn geen volwaardig alternatief voor het hele spectrum van de woonwinkelbehoefte in een stad. Wel is te verwachten dat de reeds bestaande trend van minder verspreid gelegen woonwinkels doorzet waardoor het belang van de woonwinkelclusters toeneemt.

Een spreiding van verschillende typen concentratiegebieden (klein en dichtbij, groot en compleet, clustering bepaalde branche) blijft in het toekomstige winkellandschap logisch vanuit consument, aanbieder en overheid (o.a. beperken vervoersbewegingen). Deze handreiking helpt beleidsambtenaren om het nut van die aanbodstructuur en de randvoorwaarden op die clusters te begrijpen en zo doordachte keuzes te maken.

Rol woonwinkelclusters in verstedelijking
Omdat er in Nederland meer woningen nodig zijn, is efficiënter ruimtegebruik een noodzaak. Er is daarbij niet alleen ruimte nodig voor nieuwe woningen, maar ook voor alle bijkomende behoeften van die woningbouw: voorzieningen, werkplekken, groen, mobiliteit, energie, etc.

Woonwinkelclusters kunnen een aandeel leveren door het eigen ruimtegebruik efficiënter en intensiever te maken, bijvoorbeeld via verdere clustering van woonwinkelvastgoed. Daarnaast concluderen de onderzoekers dat woonwinkels relatief goed samen gaan met andere functies, zoals sport, kantoren, bedrijvigheid of mobiliteit. De toevoeging van woningen is op de woonwinkelclusters niet vanzelfsprekend. De ruimtelijke randvoorwaarden van een goed woonwinkelcluster verschillen sterk met die van een goede woonomgeving. Daarom is het belangrijk een afgewogen beslissing te nemen. 

Handreiking aan beleidsmakers
Belangrijk is dat gemeenten op basis van de passende (economische en ruimtelijke) afwegingen  beslissen over het toekomstperspectief van de huidige woonwinkelclusters. Zowel in het licht van de totale voorzieningenstructuur als de verstedelijkingsopgave. Wanneer er bijvoorbeeld onvoldoende passende vestigingslocaties worden geboden voor woonwinkels zal de markt zich naar alle waarschijnlijkheid versnipperd door de stad gaan vestigen met meer vervoersbewegingen en een lager lokaal voorzieningenniveau als resultaat. Woonwinkelclusters zijn misschien niet per definitie dé logische plek in de zoektocht naar ruimte voor de woningbouwopgave, maar kunnen wel een bescheiden rol spelen in de verstedelijkingsstrategie, als woonwinkelaanbod verder geconcentreerd wordt.