Leren van de Efteling: hoe je de doodse uren in de stad weer levendig kunt maken

'En dan denk ik aan Brabant, want daar brandt nog licht.' Guus Meeuwis verwoordt het mooi, maar het licht dat om zeven uur 's avonds nog brandt in de drukste winkelstraten van Eindhoven, komt van etalages achter inbraakwerende schaarhekken. Voorbijgangers haasten zich naar hun bestemming elders - wegwezen, hier valt niets meer te beleven.

Er zit een 'gat in de stad' tussen het moment waarop winkels sluiten en uitgaansgelegenheden op stoom komen. Overdag kan het nog zo levendig zijn, veel plekken zijn na zessen doods en ongezellig - in het slechtste geval voelen ze onveilig aan. De aandacht voor het centrum, waar winkels de dienst uitmaken, concentreert zich tussen tien uur 's ochtends en zes uur 's avonds.

Dat is raar, vindt architect en stadssocioloog Janneke ten Kate. Ze leidt bij kennis- en netwerkorganisatie Platform 31 het project 'Avondstad'. Eindhoven, Zwolle, Den Haag en Gouda onderzoeken hoe ze hun binnensteden ook in de avonduren ten volle kunnen benutten.

'Niet elke plek hoeft dag en nacht te bruisen, maar het is ook om veiligheidsredenen belangrijk dat de binnenstad in de avond prettig en veilig aanvoelt', zegt Ten Kate. 'Je moet voorkomen dat mensen de openbare ruimte na sluitingstijd gaan mijden. Bovendien valt aan de avondeconomie geld te verdienen.'

De Demer en de Rechtestraat in Eindhoven, beide in de landelijke toptien van drukke winkelstraten, kennen letterlijk een verschil van dag en nacht. Overdag is het op de route vanaf de Bijenkorf langs Hema, Hunkemöller en juwelier Pijnenburg gezellig druk. Shoppers monsteren bij Bakkertje Bol aan voor een worstenbroodje. Agenten sommeren fietsers af te stappen.

Na sluitingstijd loop het voetgangersgebied leeg, maar mag je er wel fietsen. De straten dienen als 'racebaan' tussen de horecagebieden, zo klinkt het in de stad. Voor Marie-Louise Verhoeven, de eigenaar van kinderkledingwinkel Kidz040 in de Rechtestraat, ligt de oplossing voor de hand. 'Wat mij betreft gaan we allemaal pas om twaalf uur open en sluiten we om acht of negen uur 's avonds. 's Ochtends is immers iedereen aan het werk of naar school, 's avonds blijft het dan gezellig.'

Ze beseft dat ze heilige huisjes omver schopt. 'Ik roep zo vaak tegen collega's dat mensen andere winkelmomenten hebben dan vroeger. Zeker toeristen en expats. Maar het meeste personeel doet de deur het liefst om tien voor zes op slot.'

Het is een hartekreet die Emma Briggs aanspreekt. Bij de gemeente is ze verantwoordelijk voor de acquisitie van nieuwe winkels. 'Het drukste winkelmoment is om halfvijf, en dan zijn er nog zaken die om vijf uur sluiten.' Eindhoven is volgens haar een stad van uitersten. 'Als we niks organiseren, slaat het dood. Als we wel wat doen, zoals het lichtfestival Glow, de Dutch Design Week of het It's Fashion Weekend, dan explodeert het.'

Ondernemer Ellen Albers ziet een ander recept voor levendigheid: wonen boven de winkels. 'Er woont bijna geen mens in de winkelstraten. De slager, bakker en groenteboer woonden vroeger boven hun zaak. Ik had vriendinnetjes die boven winkels woonden. En het zou helpen als hier sport, yoga of taalles voor expats werd gegeven, juist 's avonds. Voor die activiteiten zijn de huren helaas te hoog.'

Alberts zoekt een tijdelijke invulling voor de leegstaande V&D - creatief, cultureel, alles kan wat haar betreft. 'Over twee jaar gaat een investeerder ermee aan de slag. Bedoeling is dat er op de bovenverdiepingen appartementen komen. Een goed plan: als er leven ontstaat, ontstaat er omzet.'

Er zijn vier oplossingen voor de leegte in de avond, zegt consultant Joost Nicasie van Areaal Advies in Zeist. Naast 'de dag verlengen' (winkels langer open) en 'de avond vervroegen' (uitgaanspubliek eerder naar de stad lokken) kun je wonen, werken en recreëren mixen. 'Als een straat minimaal twee, liefst meer functies heeft, gaan verschillende mensen op verschillende tijdstippen de deur uit.'

De vierde oplossing noemt Nicasie het 'opvullen van het gat': iets speciaals programmeren om 'daggasten' langer vast te houden en 'avondgasten' eerder te laten komen. Hij noemt de Efteling als voorbeeld. 'Het attractiepark merkte dat bezoekers vanaf half vijf vertrokken - ze moeten nog een stuk reizen, ze wilden thuis eten. Sinds 2012 heeft de Efteling de watershow Aquanura, een spektakel met tweehonderd fonteinen. De show is pas tegen sluitingstijd en verleidt bezoekers dus om langer te blijven. De omzet van de horeca in het park schijnt met 30 procent te zijn gestegen.'

Hoe vertaal je dat naar de binnenstad? Denk niet alleen aan kerst- en avondmarkten of een museumnacht, maar ook aan mengvormen in panden. Zoals een slagerij die na winkelsluiting in een bar en bistro verandert. Winkeliers hoeven niet per se langer te werken, als hun panden maar langer open blijven. Nicasie: 'Dat is niet hetzelfde. Laat het rolluik aan de straat omhoog en maak een tweede rolluik enkele meters de winkel in. In de tussenruimte kan 's avonds een andere ondernemer zich richten op het avondpubliek.'

Het vergt nog wat inlevingsvermogen in de Rechtestraat, waar ook de Cosmo-kapper het om half zeven welletjes vindt. Maar over tien jaar heeft Eindhoven een compleet ander stadshart, voorspelt SP-wethouder Jacob Wedemeijer, met in zijn portefeuille citymarketing, detailhandel en binnenstad. 'Dan is het hier nóg levendiger, zeker ook 's avonds.' Het stationsgebied gaat radicaal op de schop, het winkelgebied krijgt een andere uitstraling. De soms spekgladde, 24 jaar oude rode steentjes worden vervangen - 'misschien wel door asfalt'. Het centrum wordt groener en dus aantrekkelijker om er langer te verblijven.

Wedemeijer zou het toejuichen als winkeliers langer open blijven. 'Maar ik snap dat ze een sommetje maken: hoeveel extra omzet krijg je, en hoeveel extra kosten?' De gemeente kijken met woningcorporaties naar wonen boven de winkels. 'Helaas vinden veel eigenaren dat te veel gedoe.' Bij alle activiteiten om de stad te verlevendigen, hoort volgens de wethouder ook een netelige discussie: wie profiteert en wie betaalt?

Platform 31 verzamelt de ervaringen uit Eindhoven, Den Haag, Zwolle en Gouda. 'We kijken naar programmering, technologie en sociale interventies', zegt Janneke ten Kate. 'Elke stad heeft zijn eigen vragen. Zo wil Den Haag 's avonds meer jongeren naar het Museumkwartier lokken en kijkt Gouda naar leegstand. Het gaat vooral om goede ideeën voor een levendige avondstad.'